Χαρτογράφηση των καλύψεων γης την εικοσαετία 1987-2007. Τι αναφέρει έκθεση της WWF για την Ελλάδα
Περισσότερα από έξι εκατομμύρια στρέμματα φυσικών εκτάσεων έχασε η Ελλάδα την εικοσαετία 1987-2007, έναντι μιας αντίστοιχης αύξησης κυρίως των γεωργικών και δευτερευόντως των αστικών καλύψεων, σύμφωνα με τη WWF Ελλάς.
Όπως αναφέρει η μελέτη "Η Ελλάδα τότε και τώρα: Διαχρονική χαρτογράφηση των καλύψεων γης 1987-2007" την οποία παρουσίασε η WWF Ελλάς, αναδεικνύοντας παράλληλα την "απόλυτη έλλειψη τεκμηριωμένου και μακροχρόνιου εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού".
Η απώλεια αφορά κυρίως σε περιοχές χαμηλής βλάστησης, ωστόσο η καταπάτηση δασών έπειτα από πυρκαγιές δεν είναι σπάνιο φαινόμενο.
Η χαρτογράφηση των αλλαγών υλοποιήθηκε από τη Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ.
Συνοψίζοντας τα βασικά συμπεράσματα, πρέπει να υπογραμμισθούν τα ακόλουθα:
*Την τελευταία εικοσαετία έχει σημειωθεί στη χώρα μια έντονη επέκταση των ανθρωπογενών καλύψεων γης εις βάρος όλων των τύπων φυσικής βλάστησης. Βασικός παράγοντας μετατροπής αναδεικνύεται πρωτίστως η επέκταση της γεωργικής γης και δευτερευόντως η σφράγιση των εδαφών λόγω της αστικοποίησης (διασπορά της δόμησης, επέκταση των οικισμών, ανάπτυξη υποδομών κ.ο.κ.). Όσον αφορά στην αστικοποίηση, είναι σημαντικό να τονισθεί ότι η περίοδος ανάλυσης τοποθετείται στο τέλος δεκαετιών αλόγιστης οικιστικής επέκτασης, με αποτέλεσμα οι μεταβολές που διαπιστώνονται να αποτελούν μόνο μια μικρή ένδειξη των αλλαγών του χώρου της μεταπολεμικής Ελλάδας. Είναι εξίσου σημαντικό να υπογραμμισθεί ότι η λεπτομέρεια της χαρτογραφικής ανάλυσης δεν επέτρεψε την πλήρη καταγραφή τής σποραδικής εκτός σχεδίου δόμησης, η οποία, πέρα από την αθροιστική κατάληψη εδαφικού χώρου, έχει αλλοιώσει ανεπιστρεπτί πολλές φυσικές περιοχές της χώρας, διασπώντας βιοτόπους, αλλοιώνοντας φυσικά τοπία και δημιουργώντας αστικά συνεχή.
*Οι πλέον θιγόμενες είναι οι περιοχές χαμηλής βλάστησης, οι οποίες κατά κύριο λόγο απορροφούν τις πιέσεις επέκτασης της γεωργικής γης, των οικισμών και των υποδομών. Οι εκτάσεις αυτές σε μεγάλο βαθμό συμπίπτουν με τις νομικά χαρακτηριζόμενες «δασικές εκτάσεις», οι οποίες συχνά βρίσκονται στο επίκεντρο πολλαπλών πιέσεων για εκμετάλλευση, και συχνά γίνονται αντικείμενο «εκπτώσεων» στην προστασία τους. Σε μικρότερο βαθμό, οι ανθρωπογενείς πιέσεις εκδηλώνονται εις βάρος των θαμνότοπων, ενώ ακόμη λιγότερο επηρεάζονται άμεσα τα δάση. Από την άλλη πλευρά, τα δάση παρουσιάζουν συχνά μια οπισθοχώρηση σε χαμηλότερους τύπους βλάστησης, γεγονός που συνδέεται με την επίδραση των πυρκαγιών. Τέλος, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι γεωργικές εκτάσεις επίσης απορροφούν ένα πολύ μεγάλο
*Πέρα από τη στατική αυτή σύγκριση, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι πιέσεις για μετατροπή των καλύψεων (και κατά συνήθη συνέπεια των χρήσεων) της γης, δεν εκδηλώνονται πάντα στιγμιαία, αλλά είναι, συχνά, απόρροια πολλών διαδοχικών βημάτων. Η απευθείας μετατροπή ενός δάσους σε τεχνητή επιφάνεια είναι σπάνια και συνοδεύεται από πολλές νομικές περιπλοκές. Η σταδιακή αλλαγή ενός δάσους όμως μέσω επαναλαμβανόμενων πυρκαγιών και η μετέπειτα κατάληψή της από τεχνητές καλύψεις (με ή χωρίς το πραγματικό ή ενίοτε ψευδώς βεβαιούμενο ενδιάμεσο στάδιο της γεωργικής χρήσης) είναι ένα πρότυπο που επιβεβαιώνεται πολύ συχνά από την εμπειρία. Το πρότυπο αυτό μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μίας συστηματικής προσπάθειας αλλαγής της χρήσης μίας περιοχής, ενώ, σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να εκδηλώνεται σε περιοχές όπου για συγκυριακούς λόγους έχει επέλθει αλλαγή της φυσιογνωμίας της βλάστησης.
*Σε εθνικό επίπεδο, οι συνολικές τάσεις αλλαγής των επιμέρους καλύψεων αποτελούν τη συνισταμένη πολλών –σε αριθμό και κατεύθυνση– επί μέρους τάσεων, κάθε μία εκ των οποίων αναδεικνύει συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές, διαχειριστικές αδυναμίες ή συγκυριακές αλλαγές: Η μείωση των εκτάσεων δασικής κάλυψης είναι μεν το αποτέλεσμα των δυσμενών επιπτώσεων των πυρκαγιών και των ανθρωπογενών πιέσεων σε αρκετές περιοχές της χώρας ωστόσο σε αριθμό στρεμμάτων η μείωση δε γίνεται τόσο εμφανής καθώς μπορεί να μετριάζεται από την αντίρροπη τάση αύξησης των δασοσκεπών εκτάσεων σε περιοχές όπου εγκαταλείπεται η κτηνοτροφία ή η καλλιέργεια οριακών γαιών. Η μείωση των άλλων φυσικών καλύψεων εξίσου έρχεται ως αποτέλεσμα των πιέσεων για επέκταση της γεωργικής γης και των τεχνητών επιφανειών, εμπεριέχει, όμως, και ένα ποσοστό αλλαγής λόγω επέκτασης της φυσικής βλάστησης εκεί όπου μειώνονται οι ανθρώπινες πιέσεις και εξελίσσεται η φυσική διαδοχή. Τέλος, η μεγάλη αύξηση της γεωργικής γης είναι το αποτέλεσμα μιας τεράστιου εύρους αναδόμησης των καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας, όπου συνυπάρχουν η εκτεταμένη εγκατάλειψη γεωργικών γαιών που παρατηρείται σε κάποιες περιοχές, οι αυξημένες πιέσεις για δόμηση της γεωργικής γης σε κάποιες άλλες, και οι αθρόες επεκτάσεις των καλλιεργούμενων εδαφών σε κάποιες τρίτες. Η χωρική προβολή των δεδομένων φανερώνει σαφέστερα αυτές στις αντίρροπες τάσεις και δίνει καλύτερη εικόνα των αλλαγών που έχουν συντελεστεί.
Πέραν συγκεκριμένων και αδιαμφισβήτητα δυσμενών αλλαγών, όλες οι άλλες τάσεις έχουν διφορούμενα αποτελέσματα στο φυσικό περιβάλλον, που εξαρτώνται από παράγοντες όπως η κλίμακα των αλλαγών και οι ιδιαίτερες οικολογικές συνθήκες κάθε περιοχής, και άρα χρήζουν συγκεκριμένης επιμέρους αποτίμησης και διαχείρισης. Συνολικά, παρατηρείται μια τάση ομογενοποίησης των καλύψεων του χώρου, η οποία και συνολικά υποβαθμίζει τόσο τις οικολογικές αξίες όσο και την αξία του τοπίου. Η κάθε επί μέρους τάση αλλαγής της κάλυψης της γης διαφοροποιείται ως προς την έντασή της ανάλογα με τη γεωγραφική θέση αλλά και τη σύμπτωση άλλων κοινωνικοοικονομικών συνθηκών.
Σε απόλυτους αριθμούς, οι μεταβολές στις καλύψεις γης ήταν:
Δάση: μείωση κατά 1,3 εκατ. στρέμματα
Εκτάσεις θαμνώδους και χαμηλής βλάστησης: μείωση κατά 4,9 εκατ. στρέμματα
Γεωργικές εκτάσεις: αύξηση κατά 5,7 εκατ. στρέμματα
Λοιπές καλύψεις (δόμηση, έργα υποδομής κλπ): αύξηση κατά 0,3 εκατ. στρέμματα
Οι ερευνητές της οργάνωσης επισημαίνουν ωστόσο ότι τα απόλυτα νούμερα των αλλαγών δεν διηγούνται τη συνολική ιστορία, καθώς εξίσου σημαντική είναι και η μετατόπιση των καλύψεων γης ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές.
Στα Ιόνια Νησιά, για παράδειγμα, το 12,6% της συνολικής έκτασης μετατράπηκε σε γεωργική, ενώ αντίθετα στα ορεινά της χώρας, και κυρίως στην Πελοπόννησο, η αγροτική παραγωγή φαίνεται να εγκαταλείπεται.
Η μελέτη, υπογραμμίζει ο γενικός διευθυντής της WWF Ελλάς, Δημήτρης Καραβέλλας,"είναι η πρώτη που απεικονίζει τις καλύψεις γης για όλη την Ελλάδα σε βάθος εικοσαετίας, ανοίγοντας μια ουσιαστική συζήτηση για την εξέλιξη και διαχείριση του χώρου στην Ελλάδα".
"Η αποτυχία στην αποτελεσματική διαχείριση αυτών των αλλαγών, δεν θα λειτουργήσει μονάχα εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά εν τέλει, θα υποσκάψει και την ίδια την προοπτική ανάπτυξης της χώρας μας, ειδικά μάλιστα, σε ό, τι αφορά τους οικονομικούς κλάδους του τουρισμού και του πρωτογενούς τομέα".
Πηγη
Περισσότερα από έξι εκατομμύρια στρέμματα φυσικών εκτάσεων έχασε η Ελλάδα την εικοσαετία 1987-2007, έναντι μιας αντίστοιχης αύξησης κυρίως των γεωργικών και δευτερευόντως των αστικών καλύψεων, σύμφωνα με τη WWF Ελλάς.
Όπως αναφέρει η μελέτη "Η Ελλάδα τότε και τώρα: Διαχρονική χαρτογράφηση των καλύψεων γης 1987-2007" την οποία παρουσίασε η WWF Ελλάς, αναδεικνύοντας παράλληλα την "απόλυτη έλλειψη τεκμηριωμένου και μακροχρόνιου εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού".
Η απώλεια αφορά κυρίως σε περιοχές χαμηλής βλάστησης, ωστόσο η καταπάτηση δασών έπειτα από πυρκαγιές δεν είναι σπάνιο φαινόμενο.
Η χαρτογράφηση των αλλαγών υλοποιήθηκε από τη Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ.
Συνοψίζοντας τα βασικά συμπεράσματα, πρέπει να υπογραμμισθούν τα ακόλουθα:
*Την τελευταία εικοσαετία έχει σημειωθεί στη χώρα μια έντονη επέκταση των ανθρωπογενών καλύψεων γης εις βάρος όλων των τύπων φυσικής βλάστησης. Βασικός παράγοντας μετατροπής αναδεικνύεται πρωτίστως η επέκταση της γεωργικής γης και δευτερευόντως η σφράγιση των εδαφών λόγω της αστικοποίησης (διασπορά της δόμησης, επέκταση των οικισμών, ανάπτυξη υποδομών κ.ο.κ.). Όσον αφορά στην αστικοποίηση, είναι σημαντικό να τονισθεί ότι η περίοδος ανάλυσης τοποθετείται στο τέλος δεκαετιών αλόγιστης οικιστικής επέκτασης, με αποτέλεσμα οι μεταβολές που διαπιστώνονται να αποτελούν μόνο μια μικρή ένδειξη των αλλαγών του χώρου της μεταπολεμικής Ελλάδας. Είναι εξίσου σημαντικό να υπογραμμισθεί ότι η λεπτομέρεια της χαρτογραφικής ανάλυσης δεν επέτρεψε την πλήρη καταγραφή τής σποραδικής εκτός σχεδίου δόμησης, η οποία, πέρα από την αθροιστική κατάληψη εδαφικού χώρου, έχει αλλοιώσει ανεπιστρεπτί πολλές φυσικές περιοχές της χώρας, διασπώντας βιοτόπους, αλλοιώνοντας φυσικά τοπία και δημιουργώντας αστικά συνεχή.
*Οι πλέον θιγόμενες είναι οι περιοχές χαμηλής βλάστησης, οι οποίες κατά κύριο λόγο απορροφούν τις πιέσεις επέκτασης της γεωργικής γης, των οικισμών και των υποδομών. Οι εκτάσεις αυτές σε μεγάλο βαθμό συμπίπτουν με τις νομικά χαρακτηριζόμενες «δασικές εκτάσεις», οι οποίες συχνά βρίσκονται στο επίκεντρο πολλαπλών πιέσεων για εκμετάλλευση, και συχνά γίνονται αντικείμενο «εκπτώσεων» στην προστασία τους. Σε μικρότερο βαθμό, οι ανθρωπογενείς πιέσεις εκδηλώνονται εις βάρος των θαμνότοπων, ενώ ακόμη λιγότερο επηρεάζονται άμεσα τα δάση. Από την άλλη πλευρά, τα δάση παρουσιάζουν συχνά μια οπισθοχώρηση σε χαμηλότερους τύπους βλάστησης, γεγονός που συνδέεται με την επίδραση των πυρκαγιών. Τέλος, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι γεωργικές εκτάσεις επίσης απορροφούν ένα πολύ μεγάλο
*Πέρα από τη στατική αυτή σύγκριση, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι πιέσεις για μετατροπή των καλύψεων (και κατά συνήθη συνέπεια των χρήσεων) της γης, δεν εκδηλώνονται πάντα στιγμιαία, αλλά είναι, συχνά, απόρροια πολλών διαδοχικών βημάτων. Η απευθείας μετατροπή ενός δάσους σε τεχνητή επιφάνεια είναι σπάνια και συνοδεύεται από πολλές νομικές περιπλοκές. Η σταδιακή αλλαγή ενός δάσους όμως μέσω επαναλαμβανόμενων πυρκαγιών και η μετέπειτα κατάληψή της από τεχνητές καλύψεις (με ή χωρίς το πραγματικό ή ενίοτε ψευδώς βεβαιούμενο ενδιάμεσο στάδιο της γεωργικής χρήσης) είναι ένα πρότυπο που επιβεβαιώνεται πολύ συχνά από την εμπειρία. Το πρότυπο αυτό μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μίας συστηματικής προσπάθειας αλλαγής της χρήσης μίας περιοχής, ενώ, σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να εκδηλώνεται σε περιοχές όπου για συγκυριακούς λόγους έχει επέλθει αλλαγή της φυσιογνωμίας της βλάστησης.
*Σε εθνικό επίπεδο, οι συνολικές τάσεις αλλαγής των επιμέρους καλύψεων αποτελούν τη συνισταμένη πολλών –σε αριθμό και κατεύθυνση– επί μέρους τάσεων, κάθε μία εκ των οποίων αναδεικνύει συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές, διαχειριστικές αδυναμίες ή συγκυριακές αλλαγές: Η μείωση των εκτάσεων δασικής κάλυψης είναι μεν το αποτέλεσμα των δυσμενών επιπτώσεων των πυρκαγιών και των ανθρωπογενών πιέσεων σε αρκετές περιοχές της χώρας ωστόσο σε αριθμό στρεμμάτων η μείωση δε γίνεται τόσο εμφανής καθώς μπορεί να μετριάζεται από την αντίρροπη τάση αύξησης των δασοσκεπών εκτάσεων σε περιοχές όπου εγκαταλείπεται η κτηνοτροφία ή η καλλιέργεια οριακών γαιών. Η μείωση των άλλων φυσικών καλύψεων εξίσου έρχεται ως αποτέλεσμα των πιέσεων για επέκταση της γεωργικής γης και των τεχνητών επιφανειών, εμπεριέχει, όμως, και ένα ποσοστό αλλαγής λόγω επέκτασης της φυσικής βλάστησης εκεί όπου μειώνονται οι ανθρώπινες πιέσεις και εξελίσσεται η φυσική διαδοχή. Τέλος, η μεγάλη αύξηση της γεωργικής γης είναι το αποτέλεσμα μιας τεράστιου εύρους αναδόμησης των καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας, όπου συνυπάρχουν η εκτεταμένη εγκατάλειψη γεωργικών γαιών που παρατηρείται σε κάποιες περιοχές, οι αυξημένες πιέσεις για δόμηση της γεωργικής γης σε κάποιες άλλες, και οι αθρόες επεκτάσεις των καλλιεργούμενων εδαφών σε κάποιες τρίτες. Η χωρική προβολή των δεδομένων φανερώνει σαφέστερα αυτές στις αντίρροπες τάσεις και δίνει καλύτερη εικόνα των αλλαγών που έχουν συντελεστεί.
Πέραν συγκεκριμένων και αδιαμφισβήτητα δυσμενών αλλαγών, όλες οι άλλες τάσεις έχουν διφορούμενα αποτελέσματα στο φυσικό περιβάλλον, που εξαρτώνται από παράγοντες όπως η κλίμακα των αλλαγών και οι ιδιαίτερες οικολογικές συνθήκες κάθε περιοχής, και άρα χρήζουν συγκεκριμένης επιμέρους αποτίμησης και διαχείρισης. Συνολικά, παρατηρείται μια τάση ομογενοποίησης των καλύψεων του χώρου, η οποία και συνολικά υποβαθμίζει τόσο τις οικολογικές αξίες όσο και την αξία του τοπίου. Η κάθε επί μέρους τάση αλλαγής της κάλυψης της γης διαφοροποιείται ως προς την έντασή της ανάλογα με τη γεωγραφική θέση αλλά και τη σύμπτωση άλλων κοινωνικοοικονομικών συνθηκών.
Σε απόλυτους αριθμούς, οι μεταβολές στις καλύψεις γης ήταν:
Δάση: μείωση κατά 1,3 εκατ. στρέμματα
Εκτάσεις θαμνώδους και χαμηλής βλάστησης: μείωση κατά 4,9 εκατ. στρέμματα
Γεωργικές εκτάσεις: αύξηση κατά 5,7 εκατ. στρέμματα
Λοιπές καλύψεις (δόμηση, έργα υποδομής κλπ): αύξηση κατά 0,3 εκατ. στρέμματα
Οι ερευνητές της οργάνωσης επισημαίνουν ωστόσο ότι τα απόλυτα νούμερα των αλλαγών δεν διηγούνται τη συνολική ιστορία, καθώς εξίσου σημαντική είναι και η μετατόπιση των καλύψεων γης ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές.
Στα Ιόνια Νησιά, για παράδειγμα, το 12,6% της συνολικής έκτασης μετατράπηκε σε γεωργική, ενώ αντίθετα στα ορεινά της χώρας, και κυρίως στην Πελοπόννησο, η αγροτική παραγωγή φαίνεται να εγκαταλείπεται.
Η μελέτη, υπογραμμίζει ο γενικός διευθυντής της WWF Ελλάς, Δημήτρης Καραβέλλας,"είναι η πρώτη που απεικονίζει τις καλύψεις γης για όλη την Ελλάδα σε βάθος εικοσαετίας, ανοίγοντας μια ουσιαστική συζήτηση για την εξέλιξη και διαχείριση του χώρου στην Ελλάδα".
"Η αποτυχία στην αποτελεσματική διαχείριση αυτών των αλλαγών, δεν θα λειτουργήσει μονάχα εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά εν τέλει, θα υποσκάψει και την ίδια την προοπτική ανάπτυξης της χώρας μας, ειδικά μάλιστα, σε ό, τι αφορά τους οικονομικούς κλάδους του τουρισμού και του πρωτογενούς τομέα".
Πηγη
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου