Λοβοτομή: μια παράλογη επέμβαση στον εγκέφαλο

Η λοβοτομή ήταν μια χειρουργική επέμβαση που εφαρμόστηκε στο παρελθόν, με την οποία ο χειρουργός απέκοπτε ή κατέστρεφε συγκεκριμένα τμήματα του εγκεφάλου, με στόχο την απενεργοποίηση σημαντικών εγκεφαλικών λειτουργιών για την αντιμετώπιση διανοητικών διαταραχών, ψυχικών παθήσεων, ή ισχυρού πόνου.

Η αρχική ανακάλυψη

Η ιδέα της λοβοτομής ανήκει στον Γερμανό γιατρό Γκόλτζ, ο οποίος το 1890 παρατήρησε ότι τα άγρια σκυλιά ηρεμούσαν, όταν τους αφαιρούνταν τμήματα από το μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου τους.
Η λοβοτομή σε ανθρώπους εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το 1935 σε ασθενείς ψυχιατρείου από τον Πορτογάλο νευροχειρουργό Έγκας Μόνιτζ.  Το όργανο μάλιστα που χρησιμοποίησε για την εκτομή των εγκεφαλικών κέντρων, με τοπική αναισθησία και μετά από πολλαπλές ακτινογραφίες, το ονόμασε ΄΄λευκοτόμο΄΄, από τις ελληνικές λέξεις ΄΄λευκό΄΄ (το χρώμα της εγκεφαλικής ουσίας) και ΄΄τομή΄΄.  Η εφεύρεση αυτή, μάλιστα, του χάρισε το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 1949, αφού κατάφερε να παραπλανήσει την επιτροπή κρίσης των βραβείων με έντεχνη παραποίηση και παρουσίαση των αποτελεσμάτων, σε διάφορες δημοσιευμένες επιστημονικές εργασίες.  Τα χρόνια, όμως, που ακολούθησαν η τεχνική αυτή επικρίθηκε σφοδρά από την επιστημονική κοινότητα, αφού αποδείχθηκε ότι οι συνέπειές της ήταν πολύ συχνά απρόβλεπτες και καταστροφικές.

Ο μετωπιαίος λοβός

Ο εγκέφαλος αποτελεί το σπουδαιότερο και μεγαλύτερο τμήμα του κεντρικού νευρικού συστήματος. Βρίσκεται εντός του εγκεφαλικού κρανίου και περιβάλλεται από τρεις προστατευτικούς υμένες, τις μήνιγγες. Αποτελείται από δύο ημισφαίρια τα οποία χωρίζονται σε πέντε λοβούς:  το μετωπιαίο, το βρεγματικό, τον ινιακό, το βρεγματικό και τη νήσο του Reil.
Ο μετωπιαίος λοβός ελέγχει την κρίση και τη συνείδηση που έχουμε για τις πράξεις μας, την κίνηση και την αλληλουχία των κινήσεων, τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις, τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε, καθώς και τη κατανόηση του νοήματος των λέξεων και των προτάσεων.  Αφαίρεση ή καταστροφή του μετωπιαίου λοβού μπορεί να προκαλέσει απώλεια της κίνησης διαφόρων μερών του σώματος, αδυναμία σχεδιασμού οποιασδήποτε δραστηριότητας, εμφάνιση έμμονων ιδεών, αλλαγές στην διάθεση, δυσκολία στην επίλυση προβλημάτων, ανικανότητα γλωσσικής έκφρασης, διαταραχές της προσωπικότητας, αδυναμία ανάληψης πρωτοβουλιών, απάθεια και αμέλεια για την προσωπική εμφάνιση και υγιεινή, καθώς και αντικοινωνική συμπεριφορά.

Οι καταστροφικές παρενέργειες

Ο Μόνιτζ παρατήρησε ότι τα συμπτώματα σοβαρών νευρολογικών ασθενειών, όπως η σχιζοφρένεια, εξαφανίζονταν άμεσα σε ανθρώπους στους οποίους είχε γίνει λοβοτομή. Υποτίμησε, όμως, το γεγονός ότι οι βλάβες που προκαλούνταν στον εγκέφαλο από την συγκεκριμένη επέμβαση ήταν πολύ μεγαλύτερες από τα οφέλη. Μετά τη θεραπεία οι περισσότεροι ασθενείς έχαναν κάθε επαφή με την πραγματικότητα και τα συναισθήματα και γίνονταν ΄΄φυτά΄΄.

Παρ’ όλα τα σοβαρά προβλήματα που προκαλούσε, η λοβοτομή έκανε θραύση για μερικές δεκαετίες και εφαρμόστηκε ευρέως μέχρι τη δεκαετία του ’70 σε χιλιάδες ανθρώπους που υπέφεραν από παθήσεις ψυχιατρικής φύσεως, καθώς και σε υπερδραστήρια παιδιά, πόρνες, αστέγους και εγκληματίες που θεωρούνταν επικίνδυνοι ή άτομα που έπασχαν από έντονο χρόνιο πόνο.  Μόνο τη χρονιά του 1951 καταγράφηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες περισσότερες από 20.000 λοβοτομές.

Ο έτερος ΄΄πρωτοπόρος΄΄

Ένας από τους μεγαλύτερους υποστηρικτές της λοβοτομής στις ΗΠΑ ήταν και ο περιβόητος γιατρός Ουόλτερ Φρίμαν, που ισχυριζόταν ότι μπορεί να θεραπεύσει κάθε ψυχική διαταραχή ή χρόνιο πόνο. Ο ΄΄μάγος-γιατρός΄΄ αυτός τη δεκαετία του 1950 περιδιάβαινε στη χώρα, με ένα αυτοκίνητο βαν που μετέφερε τον εξοπλισμό του, για να κάνει χιλιάδες λοβοτομές με μια γρήγορη τεχνική δικής του επινόησης. Χρησιμοποιούσε μια μικρή μύτη τρυπανιού με την οποία διείσδυε από το αφτί στο κρανίο. Αφού έφτανε στον μετωπιαίο λοβό, κατέστρεφε οριστικά τα επίμαχα νεύρα χτυπώντας απότομα το τρυπάνι με ένα μικρό σφυρί. 

Ο Φρίμαν έκανε λοβοτομές σε νοσοκομεία, ιατρεία, ακόμη και δωμάτια ξενοδοχείου σε αμέτρητους ανθρώπους, από ψυχοπαθείς και άτακτα παιδιά, μέχρι και νοικοκυρές που οι σύζυγοί τους έκριναν ότι δεν εκτελούσαν με ζήλο τις καθημερινές δουλειές του σπιτιού.  Τελικά ο νευροχειρουργός αυτός, στο τέλος της καριέρας του και αφού είχε μετατρέψει σε ΄΄φυτά΄΄ εκατοντάδες ανθρώπους, έχασε την ιατρική του άδεια μετά από το θάνατο ενός ατίθασου ψυχιατρικού ασθενούς, στον οποίο επιχείρησε λοβοτομή για τρίτη φορά!

Η τεχνική

Η λοβοτομή γινόταν με διάφορους τρόπους και αποσκοπούσε στη δημιουργία οπών στο κρανίο, μέσω των οποίων ο χειρουργός είχε πρόσβαση στο εσωτερικό του και συγκεκριμένα στο μετωπιαίο λοβό.  Τα κύρια σημεία διείσδυσης στο κρανίο ήταν το πάνω μέρους του βολβού των ματιών, μέσα από την κοιλότητα του αυτιού ή απευθείας από το πάνω μέρος του κρανίου.  Μέσα από τις οπές που γίνονταν, το άτομο που έκανε την επέμβαση, με τη χρήση ειδικών εργαλείων (νυστεριών ή μακριών ακίδων), είτε κατέστρεφε, είτε απέκοπτε τα τμήματα (΄΄πυρήνες΄΄) του εγκεφαλικού φλοιού τα οποία πίστευε ότι ευθύνονται για τα δεινά που κατέτρεχαν τον δύσμοιρο ασθενή. 

Από τις παραπάνω τεχνικές που εφαρμόστηκαν, η είσοδος επιμήκους, λεπτού και κοφτερού εργαλείου πάνω από την κόγχη του ματιού ήταν παντελώς τυφλή και απάνθρωπη, αφού μετά την προσέγγιση του εργαλείου στο εσωτερικό του φλοιού, το χτύπημά του με ένα σφυρί κατέστρεφε ανεξέλεγκτα όποια κέντρα του εγκεφάλου συναντούσε στην πορεία του.

Εκτός, πάντως, από τις βασικές μορφές λοβοτομής που αναφέρθηκαν παραπάνω, οι τεχνικές που εφαρμόστηκαν στο πέρασμα των χρόνων ήταν δεκάδες και περιορίζονταν μόνο από τη φαντασία των χειρουργών.

Μια παλιά ιστορία…

Ο γνωστότερος άνθρωπος που υποβλήθηκε σε λοβοτομή στην Αμερική, ήταν η Ρόζμαρι Κένεντι, αδελφή των πολιτικών Τζων, Έντουαρτ και Ρόμπερτ Κέννεντυ, την οποία οδήγησε ο πατέρας της στους γιατρούς, επειδή εμφάνιζε, όπως υποστήριζε, μειωμένο για τη νεανική ηλικία της ενδιαφέρον για το ανδρικό φύλο.  Τα αδέλφια της, που έγιναν ακόμη και Πρόεδροι της Αμερικής, ποτέ δεν έμαθαν για την επέμβαση, ενώ η Ρόζμαρι έζησε όλη τη ζωή και πέθανε σε ψυχιατρικό ίδρυμα του Ουισκόνσιν.  Η αδελφή της, Γιούνις Κέννεντυ Σρίβερ, η μόνη που γνώριζε την αλήθεια, για να την τιμήσει, πρωτοστάτησε στην ίδρυση των Special Olympics, των Ολυμπιακών Αγώνων για άτομα με ειδικές ανάγκες.

Μια μαύρη σελίδα

Παρά το γεγονός ότι ήταν από πολύ παλιά γνωστό ότι οι τεχνικές της λοβοτομής, που υπάγονταν στην ευρύτερη κατηγορία της ΄΄ψυχοχειρουργικής΄΄, δεν είχαν σαφές θεραπευτικό αποτέλεσμα, οι εγχειρήσεις συνεχίστηκαν ανεμπόδιστα από τη δεκαετία του ΄30 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ΄70, με την ανοχή των εκάστοτε κυβερνήσεων και της επίσημης ιατρικής κοινότητας.  Τα άτομα που υπέστησαν τη λοβοτομή, στο συντριπτικό τους ποσοστό, έμεναν βαριά ψυχικά, ή και σωματικά, ανάπηρα και οι οικογένειές τους δεν μπορούσαν και δεν γνώριζαν πώς να αντιμετωπίσουν τις ειδικές τους ανάγκες.  Στις μέρες μας η λοβοτομή, στις αναπτυγμένες τουλάχιστον χώρες, έχει πρακτικά εκλείψει, ενώ το μόνο που έχει απομείνει είναι η έκφραση ότι κάποιος είναι ΄΄λοβοτομημένος΄΄, εννοώντας ότι είναι δυσπροσαρμοστικός, διανοητικά καθυστερημένος ή γενικότερα μη λογικά ή ελεύθερα σκεπτόμενος.

Οι παράλογες τεχνικές της λοβοτομής, που εφαρμόστηκαν σχεδόν για μισό αιώνα σε διάφορες, ακόμη και ΄΄πολιτισμένες΄΄, χώρες του κόσμου (Ηνωμένες Πολιτείες, Ρωσία, Αγγλία, Ιαπωνία, Γερμανία, κ.α.), έγραψαν μια ακόμη μαύρη σελίδα στην ιστορία της παγκόσμιας ιατρικής.  Απέδειξαν, έτσι, ότι οι άνθρωποι, τυφλωμένοι από τη μισαλλοδοξία και τον καθημερινό ρατσισμό, δεν δίσταζαν, σε όλες τις εποχές και με ποικίλους τρόπους, να πετούν στα σκουπίδια τις ψυχές και τα σώματα όσων έφερναν εμπόδια στην ΄΄ομαλή΄΄ και ΄΄φυσιολογική΄΄ λειτουργία των οργανωμένων μικρών ή μεγάλων κοινωνιών τους…

Πηγη

Posted in: επιστήμη, Υγεία