Γιατί είμαστε γενναιόδωροι με αγνώστους;

Τι βρίσκεται πίσω από το ύψος του φιλοδωρήματος που θα αφήσουμε στον άγνωστο σερβιτόρο...

Φανταστείτε το εξής σενάριο: περνάτε τις διακοπές σας σε μια μακρινή χώρα, από αυτές που η πιθανότητα να επισκεφθείτε ξανά είναι σχεδόν μηδενική. Στο τέλος ενός γεύματος, και ενώ δεν έχετε καμία συμβατική υποχρέωση, αφήνετε στο τραπέζι ένα γενναίο φιλοδώρημα. Με δεδομένο ότι εσείς και ο σερβιτόρος δεν πρόκειται να συναντηθείτε ξανά, η παραχώρηση των χρημάτων σας δεν μπορεί να θεωρηθεί επένδυση: δεν έχετε λόγους να ελπίζετε σε καλύτερο τραπέζι ή καλύτερη εξυπηρέτηση μια επόμενη φορά, αφού δεν θα υπάρξει επόμενη φορά!
Η πράξη σας αυτή λοιπόν, όπως και άλλες παρόμοιες που σίγουρα έρχονται σε αντίθεση με ό,τι θα συμβούλευε ένας οικονομολόγος, είναι δυσεξήγητη με την πρώτη ματιά. Ποιος είναι άραγε ο λόγος της γενναιοδωρίας σε συνθήκες «μιας φοράς»; Αυτό είναι το ερώτημα που θέλησαν να απαντήσουν εξελικτικοί ψυχολόγοι του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα και, όπως κάνουν πάντα, αναζήτησαν τις ρίζες του φαινομένου στους πολύ-πολύ μακρινούς προγόνους μας. Για τα «πώς» και τα «γιατί» της έρευνας καθώς και τα ευρήματά τους μίλησε  ο Andrew Delton.

Το παιχνίδι της γενναιοδωρίας
Οι αμερικανοί ερευνητές του Κέντρου Εξελικτικής Ψυχολογίας ζήτησαν από εθελοντές να λάβουν μέρος σε ένα παιχνίδι το οποίο παιζόταν με τη βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού οι παίκτες έπρεπε να αποφασίσουν κατά πόσο θα ήταν γενναιόδωροι ή όχι σε διάφορες καταστάσεις. Χωρίς να τους δίνονται επεξηγηματικές πληροφορίες, οι παίκτες έπρεπε να συμπεράνουν τις λεπτομέρειες αυτών των καταστάσεων παρατηρώντας το περιβάλλον. Ηταν δηλαδή σε θέση να αντιληφθούν αν επρόκειτο για συναντήσεις της μιας φοράς ή αν επρόκειτο για συναντήσεις με άτομα που θα μπορούσαν να ξαναδούν.
Σύμφωνα με το άρθρο των αμερικανών επιστημόνων στην επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι παίκτες ήταν πιο γενναιόδωροι από το αναμενόμενο στις συναντήσεις της μιας φοράς. Γιατί άραγε; «Είναι πράγματι ενδιαφέρον να το παρατηρεί κανείς αυτό» μας είπε ο Andrew Delton και συνέχισε: «Οι άνθρωποι είμαστε πιο συνεργάσιμοι και γενναιόδωροι απ ό,τι νομίζουμε. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού άφηναν φιλοδώρημα σε εστιατόρια που υποσυνείδητα ήξεραν ότι δεν θα επισκεφθούν ξανά, δεν είχαν κανένα οικονομικό όφελος από αυτό (το αντίθετο!) και δεν ήταν υποχρεωμένοι από κανέναν νόμο να το κάνουν. Ωστόσο, με χαρά άφηναν 10 δολάρια στον σερβιτόρο».

Το εξελικτικό παρελθόν μας
Εχοντας, μέσω του προγράμματος, εξασφαλίσει ότι η συμπεριφορά των συμμετεχόντων δεν είχε να κάνει με τη διάθεσή τους να φανούν αρεστοί στους ερευνητές, οι αμερικανοί επιστήμονες θέλησαν να εξηγήσουν το εύρημά τους ανατρέχοντας στο μακρινό παρελθόν μας. Η λογική αυτής της προσέγγισης εκπηγάζει από το γεγονός ότι το ανθρώπινο είδος έζησε το μεγαλύτερο μέρος της εξελικτικής ιστορίας του σε πρωτόγονες συνθήκες. Εχοντας λοιπόν ζήσει ως κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες για 10 εκατομμύρια χρόνια, λένε οι εξελικτικοί ψυχολόγοι, ο εγκέφαλός μας εξελίχθηκε με τρόπο που να αρμόζει στις συνθήκες αυτές. Και καθώς η φυσική επιλογή είναι μια πολύ αργή διαδικασία και οι άνθρωποι ανέπτυξαν τη γεωργία μόλις πριν από 10.000 χρόνια, είναι λογικό να εξηγούμε σημερινές συμπεριφορές με βάση το μακρινό εξελικτικό παρελθόν μας.
«Σε μια τυχαία συνάντηση δύο ανθρώπων έχει κανείς δύο δυνατότητες: να συνεργαστεί ή όχι» μας είπε ο Andrew Delton και συνέχισε: «Ο πρωτόγονος άνθρωπος, ο οποίος δεν γνώριζε αν θα συναντούσε ξανά αυτόν που είχε μπροστά του, είχε αυτές ακριβώς τις επιλογές. Αν αποφάσιζε να συνεργαστεί, έχανε ίσως κάτι μικρό και ελεγχόμενο, αλλά επένδυε στο μέλλον. Στην περίπτωση δηλαδή που θα συναντούσε ξανά αυτόν τον άνθρωπο, θα είχε έναν φίλο, κάποιον που θα μπορούσε ενθυμούμενος το τωρινό γεγονός να του παράσχει βοήθεια. Αν αποφάσιζε να μη συνεργαστεί, κέρδιζε πιθανόν κάτι, αλλά έπαιρνε το ρίσκο να έχει έναν εχθρό στο μέλλον».
Η συμπεριφορά αυτή φαίνεται πως είναι πράγματι εγγεγραμμένη στους σημερινούς μοντέρνους εγκεφάλους μας. «Παρά το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες μπορούσαν να συμπεράνουν ότι βρίσκονταν με έναν άνθρωπο που δεν επρόκειτο να ξαναδούν, επέλεγαν να είναι γενναιόδωροι. Ακόμη και σήμερα λοιπόν επιλέγουμε να χάσουμε κάτι μικρό, όπως είναι ένα φιλοδώρημα ακόμη και γενναίο, παρά να διακινδυνεύσουμε μια εχθρική στάση στο μέλλον» λέει ο αμερικανός ερευνητής και προσθέτει: «Βλέπετε, το κόστος τού να εκλάβει κανείς μια συνάντηση της μιας φοράς για συνάντηση που θα έχει συνέχεια είναι μεγαλύτερο από το να εκλάβει μια συνάντηση με μέλλον ως συνάντηση της μιας φοράς. Και αυτή η ασυμμετρία έχει εγγραφεί στον εγκέφαλό μας: έχουμε επιλεγεί να συνεργαζόμαστε και να είμαστε γενναιόδωροι ακόμη και όταν όλα δείχνουν ότι βρισκόμαστε σε συνάντηση της μιας φοράς».

Πηγή

Posted in: Γιατί;, Κοινωνία, Ψυχολογία