Τι γίνεται όταν ένας τόπος θυσιάζεται προς όφελος μίας ολόκληρης χώρας; Όταν κάποιοι άνθρωποι αναγκάζονται να αφήσουν τον τόπο που μεγάλωσαν, ώστε οι πολλοί να μπορούν να έχουν τα απαραίτητα; Σε αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις χωριά φαντάσματα γεννιούνται, άνθρωποι προκύπτουν δίχως πατρίδα μέσα στην ίδια τους τη χώρα και μία ιστορία τόσο τραγική, που κανένας δεν επιθυμεί να εξιστορεί, κάνει την εμφάνιση της... μία ιστορία «απαγορευμένη».
Ένα Χωριό Πεθαίνει
Ο λόγος για το χωριό Χαραυγή της Πτολεμαΐδας, ένα άλλοτε κεφαλοχώρι που πλέον αποτελεί τόπο νεκρό και κατειλημμένο από μία μολυσμένη ατμόσφαιρα. Δεν γνωρίζω αν έχετε δει την ταινία Silent Hill, όμως προσωπικά ένιωσα σαν να περπατάω μέσα σε αυτόν ακριβώς τον κόσμο, όταν το καλοκαίρι του 2008 επισκεφθήκαμε το χωριό στα πλαίσια του πολυήμερου ταξιδιού στην Ελλάδα του Παράξενου Ταξιδιώτη.
Ένα τοπίο βομβαρδισμένο, σπίτια βιαστικά εγκαταλελειμμένα, αέρας βαρύς και έντονα καρκινογόνος, αδέσποτα σκυλιά να έχουν επηρεαστεί από την απομόνωση και τη σκοτεινιά του τόπου, ένα διαρκές βουητό από τα μηχανήματα της ΔΕΗ και αμέτρητες νταλίκες να κάνουν γύρες έξω από το χωριό.
Το 1986 η εκκένωση άρχισε να γίνεται πράξη. Έως τότε είχαν πραγματοποιηθεί πλήθος διαμαρτυριών, συγκρούσεις με ΜΑΤ και γενικότερες αντιδράσεις, με αποτέλεσμα πολλοί κάτοικοι να μην περίμεναν ποτέ ότι θα άφηναν το χωριό τους.
Πέντε χρόνια ήταν αρκετά ώστε η εκκένωση να ολοκληρωθεί.
Η αρχή του κακού χρονολογείται στο 1952, όταν η πρώτη μονάδα παραγωγής θερμοηλεκτρικής ενέργειας εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Πτολεμαΐδας με τον τοπικό πληθυσμό να τη δέχεται με ενθουσιασμό. Οι ντόπιοι είχαν τους λόγους τους, μιας και άμεσα ώθησε τον τόπο σε μία τεράστια βιομηχανική ανάπτυξη. Σήμερα, στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν πέντε εργοστάσια, που καλύπτουν το 70% των αναγκών ολόκληρης της χώρας, χαρίζοντάς της επάξια τον τίτλο του μεγαλύτερου ενεργειακού κέντρου της Ελλάδα, καθιστώντας τον όμως παράλληλα και έναν από τους πιο μολυσμένους τόπους τη χώρας μας.
Η Εκκένωση
«Τα μηχανήματα της ΔΕΗ είχαν φτάσει σε απόσταση αναπνοής από τα σπίτια του χωριού. Η κατάσταση είχε γίνει ανυπόφορη από το θόρυβο, τη βρομιά και τη σκόνη. Τα τελευταία πέντε χρόνια ζούσαμε έναν εφιάλτη», αναφέρει ο κ. Κωνσταντίνος Κουτσαρδάκης, πρόεδρος του κοινοτικού συμβουλίου της Νέας Χαραυγής.
Ο Χρήστος Ναθαναηλίδης, κάτοικος της παλαιάς Χαραυγής, συμπληρώνει: «Ο αγωγός που μετέφερε το κάρβουνο πέρασε δίπλα από το χωριό και υπήρχε τόση σκόνη, βρομιά και αρρωστημένη ατμόσφαιρα που δεν γινόταν να μείνει κανείς. Η τέφρα που αναδύεται από τις εργασίες της ΔΕΗ είναι σκέτο δηλητήριο και πολλοί άνθρωποι έχουν πεθάνει από αυτή τη σκόνη. Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια πριν την ολική εγκατάλειψη, η ατμόσφαιρα ήταν απαίσια και δεν μπορούσε να αναπνεύσει κανείς».
Η εκκένωση δεν έγινε ομαλά. Αντιθέτως μάλιστα! Ξεκίνησε το 1974 επί Χούντας και υπήρξαν πολλές αντιδράσεις από κατοίκους, μέχρι και δικαστήρια κυρίως λόγω της αποζημίωσης που έπρεπε να λάβουν για τα σπίτια και τα οικόπεδα που άφηναν πίσω τους. Το πραγματικό όμως δράμα δεν βρισκόταν στις αποζημιώσεις, αλλά στους ηλικιωμένους που είχαν ζήσει από μικρά παιδιά στον τόπο που καλούνταν να αφήσουν.
«Για τους ηλικιωμένους που έζησαν όλη τους τη ζωή στο παλιό χωριό, η απαλλοτρίωση των πατρικών τους σπιτιών και οικοπέδων ήταν πολύ δύσκολη. Πολλοί δεν μπόρεσαν ακόμα και έπειτα από τόσα χρόνια να προσαρμοστούν στο νέο τόπο. Είναι πολύ επώδυνο να αφήνει κανείς τον τόπο που μεγάλωσε και έπαιζε ως παιδί», αναφέρει ο πρόεδρος του κοινοτικού συμβουλίου της Νέας Χαραυγής, ενώ ο κ. Σαββίδης, κάτοικος παλαιάς και Νέας Χαραυγής, εξηγεί πως «Ήταν όντως δύσκολο για τους ηλικιωμένους, όπως και για όλους μας, αλλά δυστυχώς δεν γινόταν διαφορετικά. Δεν υπήρχε άλλη λύση. Υποστήριξη δεν είχαμε από πουθενά και ένα χωριό μόνο του δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Μας έκαναν ό,τι ήθελαν!»
Μετοίκηση σε έναν Τόπο επίσης Μολυσμένο
Έτσι, η εκκένωση ολοκληρώθηκε το 1990 και ένα νέο χωριό ιδρύθηκε 5 χιλιόμετρα ανατολικά της Κοζάνης με το όνομα Νέα Χαραυγή. Κάποιοι όμως κάτοικοι δεν άφησαν ποτέ την παλαιά Χαραυγή. Μέσα στην άρρωστη και καρκινογόνα ατμόσφαιρα συναντήσαμε στην επίσκεψή μας τουλάχιστον δύο οικογένειες που συνέχισαν να ζουν στον τόπο -η μία μάλιστα με ένα μικρό κοριτσάκι- ενώ αργότερα κάτοικοι του χωριού μάς επιβεβαίωσαν του λόγου το αληθές.
«Υπάρχουν κάποιες οικογένειες που μένουν ακόμα εκεί. Αυτοί οι άνθρωποι είναι κτηνοτρόφοι και δεν έφυγαν ποτέ από το παλιό χωριό», αναφέρει ο κ. Ναθαναηλίδης, ενώ ο κ. Σαββίδης συμπληρώνει λέγοντας πως «Είναι απορίας άξιο πώς ζουν ακόμα εκεί. Ειδικά το καλοκαίρι η κατάσταση γίνεται ανυπόφορη και η σκόνη τα καλύπτει όλα».
Παρά τις δυσκολίες της εκκένωσης και της φυγής από τον τόπο που μεγάλωσαν, θα περίμενε κανείς πως η ατμόσφαιρα του νέου χωριού θα καθησύχαζε κάπως τους κατοίκους. Δυστυχώς, η κατάσταση δεν είναι έτσι σύμφωνα με τον κ. Σαββίδη: «Σήμερα αντιμετωπίζουμε το ίδιο πρόβλημα, μιας και από κάθε πλευρά του νέου χωριού έχουμε εργοστασιακές μονάδες με ψηλά φουγάρα που βγάζουν την τέφρα στην ατμόσφαιρα».
Σύμφωνα με τον οργανισμό WWF, οι δύο πιο ρυπογόνες περιοχές λόγω εργοστασίων ηλεκτρισμού στην Ευρώπη για το 2006 βρίσκονται στην Ελλάδα. Μόνο το εργοστάσιο της Πτολεμαΐδας εκπέμπει διοξείδιο του άνθρακα ίσο με αυτό που εκπέμπουν 3.000.000 αυτοκίνητα! Είναι όμως και ο ενεργειακός πνεύμονας της χώρας μας. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα λοιπόν; Ή μήπως η απαγορευμένη ιστορία που γεννάνε τέτοιοι τόποι μπορεί να μας αφυπνίσει;
Who Is Who
Οδοιπορικό-Φωτογραφίες: Νικόλαος Κουμαρτζής
Δημοσιογραφική Έρευνα: Νικολέτα Κιαπίδου
Τα φουγάρα του παρακείμενου εργοστασίου της ΔΕΗ (Πτολεμαΐδα).
Από το εσωτερικό εγκαταλελειμμένου σπιτιού στο χωριό.
Η εκκλησία του πάλαι ποτέ κεφαλοχωρίου.
Το ρολόι της εκκλησίας σταματημένο στις 11:37.
Η εγκατάλλειψη είναι ξεκάθαρη στην πλατεία του χωριού.
"Γυμνά" κτίρια της πλατείας. Οτιδήποτε μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ξανά (καλώδια, λάμπες, τζάμια, κ.λπ.) έχει απομακρυνθεί.
Λίγα μόλις μέτρα δίπλα από την εκκλησία και το χωριό μεταφέρεται ο λιγνίτης μετά την εξόρυξη.
Ποντοκώμη, Κλείτος... μισοσβησμένες πινακίδες σε όλο το χωριό δίνουν κατευθύνσεις προς τα διπλανά χωριά, η μοίρα των οποίων διαγράφεται ίδια με αυτή της Χαραυγής.
Πινακίδα έξω από το χωριό δείχνει το δρόμο προς το Κλείτος, ένα χωριό όπου η εκκένωση έχει αρχίσει ήδη.
Οι πινακίδες άλλαξαν γιατί ο τόπος άλλαξε "κατοίκους". Πλέον, οι μόνιμοι επισκέπτες του χωριού είναι οι εργαζόμενοι στα ορυχεία της ΔΕΗ.
Εξωτερική άποψη από εγκαταλελειμμένο σπίτι της Χαραυγής.
Τα σκυλιά έμειναν πίσω, σε έναν τόπο όπου η απομόνωση και η βαριά ατμόσφαιρα τα έχει κάνει απόμακρα στους λιγοστούς επισκέπτες που φθάνουν στη Χαραυγή.
Συγγραφέας:Κουμαρτζής Νικόλαος
Σημείωση: Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε αρχικά στο τεύχος 13 του ιστορικού περιοδικού Forbidden History.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου